کردستان ترکیه برای اسلامگرایان این کشور یک وادی نوین نیست که به تازگی در آن قدم نهاده باشند. بسیاری از یاران ترک و کُرد نجم الدین اربکان از همان سالیان پایانی دهه‌ی هشتاد شروع به فعالیت در استان‌‌‌های کردنشین کرده‌اند و طی سالیان گذشته نیز صدها چهره دانشگاهی و دینی کُرد به حزب اردوغان پیوسته‌اند. 
  از روزی که عبدالله اوجالان و رفقایش پس از فعالیت درازمدت در حلقه‌‌‌های دانشجویی و شاخه‌‌‌های سیاسی احزاب چپ ترکیه از آنکارا به دیاربکر بازگشتند، زمان زیادی گذشته است. گفتمان سیاسی غالب ترکیه در آن دوران، سوسیالیسم و اعتقاد به مبارزات کارگری و سندیکایی بود و اوجالان و رفقایش در سال 1978 در یکی از روستای فیس در حوالی لیجه دیاربکر، تشکیلات جدیدی به وجود آوردند که قرار بود با اتکا بر مفاهیم بنیادین و ایدئولوژیک مارکسیست استالینیست، کردستان آزاد و یکپارچه را به وجود آورد و عمده ترین تفاوت این جریان با دیگر جنبش‌‌‌های چپ ترکیه افزودن پسوند کُردی به مبارزه سوسیالیستی بود. از آن زمان تاکنون 35 سال گذشته است و بازه زمانی 35 ساله در کشوری همچون ترکیه که کانون تحولات پرشتاب حزبی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی است، راه دور و درازی را در ذهن ما ترسیم می‌کند که تغییر و تحولات سیاسی و فکری آن نه تنها جامعه کردهای ترکیه و حزب پ.ک.ک بلکه همه طیف‌‌‌های جامعه ترکیه را از بیخ و بن متحول کرده است.


در ترکیه چه چیزی عوض شده است؟
اگر در دروان ظهور پ.ک.ک، محافظه کاران اسلامگرای ترکیه به طور کامل در حاشیه قرار گرفته و اغلب روحانیون و علمای دینی منزوی شده بودند، هم اکنون در ترکیه محافظه کاران اسلامگرا در بزرگراه سیاست، اقتصاد و گفتمان‌‌‌های غالب اقتصاد آزاد و دموکراسی با تمام سرعت پیش می‌روند. در دوران اعلام رسمی تأسیس پ.ک.ک، اندیشه چپ و سیوسالیسم در ترکیه، روسیه و جهان از محبوبیت و قدرت اجتماعی نیرومندی برخوردار بود، اما در شرایط کنونی گروه‌‌‌های چپ ترکیه به مثابه تشکیلات ایزوله شده و بی تاثیر و در دوران حیات نباتی به سر می‌برند. در دوران سربرآوردن اوجالان و رفقای او، ژنرال‌‌‌های ترکیه از چنان قدرتی برخودار بودند که حتی تیتر روزانه روزنامه‌‌‌ها را حرف به حرف تعیین می‌کردند اما هم اکنون ده‌‌‌ها ژنرال افسانه ای ترکیه به اتهام طرح کودتا و تلاش برای براندازی دولت‌‌‌های اربکان و اردوغان در پشت میله‌‌‌های زندان روزگار می‌گذرانند. در دروان ظهور پ.ک.ک، 3 سال از شکست سنگین مبارزات مرحوم ملامصطفی بارزانی گذشته بود و عملا فعالیت چندانی در حوزه مبارزه برای تاکید بر هویت قومی و سیاسی کردها وجود نداشت، اما در حال حاضر ده‌‌‌ها حزب کُردی در منطقه درحال فعالیت هستند و غیر از تشکیلات مهمی به نام حکومت اقلیم کردستان عراق، جریانات دیگری نیز وجود دارند که اتفاقاً برخی از این جریانات موافق با منش مبارزاتی پ.ک.ک نیستند و خود را رقیب پ.ک.ک می دانند.
اما تفاوتی که به زعم نگارنده از همه فاکتورهای پیشین مهم تر و تاثیرگذارتر است، ذکر این واقعیت است که در دروان ظهور پ.ک.ک که همزمان با رییس جمهوری فخری کوروترک بود، دو نخست وزیر مهم تاریخ ترکیه یعنی بلنت اجویت از حزب جمهوری خلق و سلیمان دمیرل از حزب عدالت به شدت با هم در حال تنش و رقابت بودند و تنها ظرف مدت 4 سال، 5 بار کابینه تغییر یافته و هر بار یکی ازاین دو نفر نخست وزیر می‌شد و کردها به طور کامل د رحاشیه قرار گرفته بودند و کودتای  نظامیان در سال 1980 میلادی، انزوا و دوری کردها از حکومت و دولت ترکیه را دو چندان کرد اما هم اکنون شرایط به گونه ای دیگر رقم خورده است. چندین سیاستمدار کُرد به عنوان وزیر به کابینه راه یافته‌اند، ده‌‌‌ها کادر سیاسی و چهره دانشگاهی کُرد در حزب عدالت و توسعه صاحب منصب و نفوذ هستند، ده‌‌‌ها فعال صنعتی و تجاری کُرد در بازار کار و سرمایه ترکیه رشد کرده و روابط حساس و مهمی با حکومت دارند و دولت اسلامگرای حزب عدالت و توسعه اغلب تابوهای انکار هویت فرهنگی وقومی کردها را از میان برداشته است. تا بیست سال پیش اگر در دیاربکر پیرمرد دستفروشی با صدای بلند داد می‌زد: «کَکو وَرَ زبَشا لو وَرَ زبَشا» (ای برادر هندوانه ببر)، به اتهام حرف زدن به زبان ناشناس و بلد نبودن زبان ترکی به زندان می‌رفت؛ اما هم اکنون پروفسور احمد داوداوغلو، چهره دانشگاهی قونیه ای که اتفاقا خود را فرزند پایتخت سلجوقیان دانسته و به آن افتخار می‌کند، در دانشگاه دجله دیاربکر سخنرانی کرده و می‌گوید:«انشالله در سفر بعدی ام به زبان کُردی برایتان صحبت خواهم کرد.»


مردان و زنان کُرد در صف اردوغان
یکی از مهم ترین سرمایه‌‌‌ها و دلخوشی‌‌‌های اردوغان در کردستان ترکیه، صدها کادر مجرب و کارآمد سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و ده‌‌‌ها فعال دینی و دانشگاهی کُرد است که بدون هیچ تردیدی صف خود را از پ.ک.ک و دیگر احزاب کُرد جدا کرده‌اند و در نتیجه‌ی حمایت‌‌‌ها و فعالیت‌‌‌های آنها، حزب عدالت و توسعه هم اکنون به مهم ترین و بزرگترین حزب برای 9 میلیون رأی دهنده کُرد ترکیه تبدیل شده و طرفداران کُرد اردوغان 72 کرسی از 117کرسی‌‌‌های مناطق کردنشین ترکیه را به اردوغان سپرده‌اند و  حزب صلح و دموکراسی (وابسته به پ.ک.ک) در یک پیروزی بی مانند، در این مناطق 30کرسی به دست آورده است. در مناطق کردنشین ترکیه اندیشه‌‌‌های ملی گرایانه ترکی همچون حزب حرکت ملی از کمترین میزان طرفداران برخوردار است، حزب جمهوری خلق در این مناطق فقط ده کرسی دارد و هیچ کدام از این دو گروه رقبایی جدی برای حزب عدالت و توسعه به شمار نمی‌آیند. احزاب اسلامی و تشکیلات دینی فعال در این منطقه (خارج از حزب اردوغان) از تشکیلات انتخاباتی قوی برخوردار نیستند و دست کم تا چند سال آینده نمی‌توانند جایگزینی برای حزب اردوغان باشند.
باید اهمیت این واقعیت سیاسی را درک کنیم که کردستان ترکیه برای اسلامگرایان این کشور یک وادی نوین نیست که به تازگی در آن قدم نهاده باشند. بسیاری از یاران ترک و کُرد نجم الدین اربکان از همان سالیان پایانی دهه هشتاد شروع به فعالیت در استان‌‌‌های کردنشین کرده‌اند و طی سالیان گذشته نیز صدها چهره دانشگاهی و دینی کُرد به حزب اردوغان پیوسته‌اند و مدام بر روی این مساله مانور می‌دهند که قدرت سیاسی اردوغان همه مطالبات کردها را برآورده می‌کند و نیازی به حمایت از پ.ک.ک  وجود ندارد. به عبارتی دیگر، این دسته از نخبگان سیاسی، دانشگاهی و اقتصادی کُرد ترکیه  حزب عدالت و توسعه را حزب بی بدیلی برای برآورده ساختن آرزوهای دیرینه کردها می‌دانند.
تعداد فراوانی از مهم ترین شاگردهای مکتب فکری روحانی بزرگ کُرد شیخ سعید کُردی مشهور به بدیع الزمان نورسی، گروه‌‌‌های کثیری از روحانیون مکتب دینی نورچی‌‌‌ها و نیز شاگردان فتح الله گولَن در کردستان ترکیه به شدت مشغول فعالیت سیاسی و فرهنگی هستند، دولت اردوغان در دانشگاه‌‌‌های استان‌‌‌های دیاربکر، ماردین، حکاری، بینگُل و اورفا اهمیت ویژه ای به زبان، ادبیات و فرهنگ کردها داده و قرار است به زودی یک مجموعه دانشگاهی بزرگ به نام الزهرا در یکی از استان‌‌‌های کردنشین وان یا بتلیس ایجاد شود که در واقع ایده اولیه آن متعلق به شیخ سعید کُردی و آلترناتیفی برای دانشگاه الازهر مصر بوده و با تأسیس این دانشگاه از رشته‌‌‌های علوم تجربی و انسانی گرفته تا فقه شافعی و حنفی، عرفان، ادبیات کُردی، الهیات، طب اسلامی، طب نوین و سایر شاخه‌‌‌ها در این دانشگاه تدریس خواهد شد و مجموع این فعالیت‌‌‌ها نشان می‌دهد که حزب عدالت و توسعه برای فتح کامل کردستان ترکیه برنامه‌‌‌های گسترده ای دارد و در مقابل این همه پروژه سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی، پ.ک.ک برنامه روشن و واضحی برای توسعه ی فردای کردستان ندارد و کادرهای خود را نیز تنها در حوزه ی سیاسی پرورش داده است.
برای درک روشن تر میزان نفوذ حزبی و تشکیلاتی اردوغان و اوجالان در کردستان ترکیه ابتدا دو جدول را با هم مرور کنیم. در جدول شماره 1 شاهد تقسیم بندی حزبی کرسی‌‌‌های مجلس ترکیه هستیم و در جدول شماره 2 نیز مقایسه کرسی‌‌‌های به دست آمده دو حزب وابسته به اردوغان و اوجالان در انتخابات مجلس ملی سال 2011 را مشاهده می‌کنیم. اطلاعات مربوط به هر دو جدول از پایگاه اینترنتی رسمی مجلس ملی ترکیه (TBMM) استخراج شده است.
ذکر این توضیح ضروی به نظر می‌رسد که خزب جمهوری خلق، قدیمی‌ترین حزب سیاسی ترکیه و تأسیس شده توسط آتاترک، طرفدار لاییسم و ملی گرایی کمالیستی است که برنامه ویژه ای برای حل معضل کردهای ترکیه ندارد و دارای یک موضع دوگانه در برابر کردها است و ضمن آن که قبول می‌کند که در ترکیه پدیده ای به نام معضل کردها وجود دارد، حاضر نیست از برنامه‌‌‌های دولت اردوغان برای حل مشکلات کردها حمایت کند.حزب حرکت ملی به رهبری دولت باغچلی در کنار ملی گرایی کلاسیک و منش راست افراطی خود، صبغه اسلامگرایی نیز دارد و هنوز هم آشکارا از این موضوع حرف می‌زند که در ترکیه قومی به نام کُرد و معضلی به نام معضل کردها وجود ندارد و مردمان مناطق جنوب شرقی، مجموعه ای از هموطنان ترک کُردتبارند.
                    جدول شماره (1) تقسیم548 کرسی مجلس ملی ترکیه بر اساس آرای احزاب و اشخاص: 

نام احزاب و رهبران

عدالت و توسعه (AKP) اردوغان

جمهوری خلق (CHP) قلچداراوغلو

حزب حرکت ملی (MHP) باغچلی

حزب صلح و دموکراسی (BDP) دمیرتاش

مستقل

تعداد کرسی ها

327

134

52

30

5


 
                  جدول شماره (2) مقایسه میزان کرسی‌‌‌های دو حزب عدالت و توسعه و صلح و دموکراسی در استان‌‌‌های کردنشین:

استان های کردنشین

AKP(اردوغان)

BDP(دمیرتاش)

آدیامان

5

0

آگری

3

1

آرداهان

1

0

باتمان

2

2

بیلَجیک

1

0

بینگُل

2

1

بیتلیس

2

1

دیاربکر

6

4

الازغ

4

0

ارزنجان

1

0

گازی عنتاب

9

0

حکاری

0

3

اغدیر

0

1

قهرمان مرعش

6

0

کارس

2

1

ملاتیه

5

0

ماردین

3

3

موش

2

2

سرت

1

2

سیواس

4

0

شانلی اورفا

10

2

شرناخ

1

3

درسیم

0

0

وان

4

4

جمع کل

72

30

مقایسه پیروزی‌‌‌های انتخاباتی 2 حزب وابسته به اردوغان و اوجالان در کردستان ترکیه
در کل این استان‌‌‌ها حزب جمهوری خلق 10 کرسی را در اختیار داشته و حزب حرکت ملی هم صاحب 5 کرسی است. اما از آن جایی که مقایسه دو حزب وابسته به اردوغان و اوجالان مهم ترین هدف این نوشته است، از ذکر کرسی‌‌‌های دو حزب حرکت ملی و جمهوری خلق پرهیز کرده ایم.
جدول شماره 2 نشان می‌دهد که حزب صلح و دموکراسی در استان‌‌‌های مزبور 30 کرسی به دست آورده است اما در استان‌‌‌های بزرگ ترک نشینی همچون قونیه، ازمیر و ارزروم که صدها هزار نفر از کردها در این مناطق ساکن شده‌اند، صاحب کرسی نشده و برای نخستین بار، فقط در استان مرسین صاحب1 کرسی شده است.
 در عین حال غیر از مناطق کردنشین ترکیه، در استان‌‌‌های مرکزی ترکیه که میزبان صدها هزار خانواده مهاجر کُرد شده‌اند، آرایش سیاسی و انتخاباتی به نفع جریان اردوغان است و به عنوان مثال در استانبول، کردهای طرفدار حزب صلح و دموکراسی، در مقابل کردها همسو با حزب عدالت و توسعه در اقلیت هستند. در شهر 15 میلیونی استانبول که آن را پایتخت اقتصادی و سیاسی ترکیه می‌دانند و حدود 4 میلیون نفر کُرد در آن زندگی می‌کنند، حزب صلح و دموکراسی از مجموع 85 کرسی این کلان شهر، فقط 2 کرسی را به دست آورده است. این در حالی است که 4 میلیون کُرد ساکن استانبول، غالبا از کردهای مهاجری هستند که به خاطر شرایط سخت سیاسی، امنیتی و اقتصادی از کردستان رفته‌اند و بخشی از آنان ساکنان 3 هزار روستای کردنشینی هستند که توسط نظامیان ترکیه به آتش کشیده شده‌اند.
در استان مهم گازی عنتاب که یکی از مناطق صنعتی و پیشرفته کردستان ترکیه بوده و به زودی چهارمین شهرک صنعتی خود را ایجاد خواهد کرد، حزب عدالت و توسعه 9 کرسی در اختیار دارد و حزب صلح و دموکراسی حتی یک کرسی را به دست نیاورده و در استان شانلی اورفا (زادگاه اوجالان) نیز حزب اردوغان 10 کرسی از مجموع 12 کرسی استان را به دست آورده است و استان‌‌‌های آدیامان، آرداهان، بیلَجیک، الازغ، ارزنجان، گازی عنتاب، قهرمان مرعش، ملاتیه، سیواس و درسیم، 10 استان کردنشین ترکیه هستند که حتی به‌اندازه فتح یک کرسی به گفتمان  پ.ک.ک رأی نداده‌اند.
ذکر این نکته نیز ضروری است که احمد ترک، لیلا زانا و آیسل نوغلوک از نمایندگان موافق با گفتمان پ.ک.ک، در لیست مجلس ملی به عنوان نمایندگان مستقل وخارج از ساختار حزبی شناخته می‌شوند.


جمعبندی
تحلیل مجموع شرایط عینی و ملموس در فضای سیاسی و اجتماعی استان‌‌‌های کردنشین ترکیه نشان می‌دهد که در حال حاضر جریان حزب عدالت و توسعه در این استان‌‌‌ها حرف اول را می‌زند و همه نظرسنجی‌‌‌های موسسات معتبر نظرسنجی ترکیه نشان می‌دهد که در طول یک سال و نیم گذشته میزان آرای حزب صلح و دموکراسی مدام بین شش و نیم تا هفت درصد از کل آرای ترکیه در نوسان است و تغییری جدی در شمار هواداران این حزب مشاهده نشده است .اگر شرایط در این مناطق به شیوه فعلی پیش برود و حزب عدالت و توسعه پیروزی‌‌‌ها و پیشرفت‌‌‌های جدیدی در فتح این استان‌‌‌ها به دست نیاورد، باز هم فضای مساعدی برای قدرت نمایی گفتمان اوجالان وجود نخواهد داشت و پ.ک.ک و حزب صلح و دموکراسی باید برای تثبیت موقعیت خود در بین کردهای ترکیه به فکر برنامه‌‌‌ها و استراتژی‌‌‌های نوینی باشند.